De missioloog Stefan Paas snijdt met zijn boek ‘Vrede op aarde’[1] een belangrijk thema aan.[2] Hoe kun je in onze Westerse samenleving spreken over het heil en de redding, die God voor de mensen in petto heeft? Want het is voor christenen vandaag moeilijk om die boodschap aan de man of de vrouw te brengen.
De samenleving is geseculariseerd en heeft weinig gevoel voor wie God is. Ook christenen zelf hebben moeite om overtuigend hun geloof te beleven en uit te dragen. Paas wil in zijn boek een soteriologie[3] d.w.z. een verwoording van Gods heil en redding bieden, waarin de innerlijke logica en samenhang van het goede nieuws van het evangelie van Jezus Christus in het seculiere Westen weer duidelijk wordt. Maar vooral wil hij er een bijdrage aan leveren dat het evangelie opnieuw zo’n bezielend verhaal voor christenen zelf zal worden, dat zij die vanuit overtuiging willen delen.
Om dat verhaal te vinden gaat Paas te rade bij de traditie. Is er iets mis met de wijze waarop de traditie de boodschap van het heil en redding aangereikt heeft, dat die boodschap nu aan kracht en betekenis heeft ingeboet? Ligt daarin een verklaring, dat christenen vandaag beschroomd zijn om het evangelie met niet-gelovigen te delen? Vanuit een kritische beschouwing van de bevindelijke geloofstraditie waarin hij opgegroeid is, probeert Paas met deze traditie als lens het verhaal van Gods heil zo te vertellen, dat hij ook zelf vandaag weer met dat verhaal kan leven.
In een longread[4] heb ik mijn leeservaringen op papier gezet. Ik begin daar met enige algemene indrukken. Vervolgens bespreek ik het ‘piëtistisch heilsdrama’ dat in de bevindelijke reformatorische kerken en traditie centraal staat en dat Paas als uitgangspunt neemt om zijn boek op te bouwen. In het boek beslaat dat de hoofdstukken 1 t/m 3. In het ‘heilsdrama’ gaat het erom of je echt mag ervaren dat God, ook al ben je een onverbeterlijk zondaar, jou vanwege zijn diepe liefde genadig wil vergeven en redden. Het gaat niet om het weten daarvan door verstandelijke geloofskennis, maar om het werkelijk diep en affectief ervaren van Gods liefde. Daarom concentreer ik mij vervolgens op hoe Paas dit ervaringsbegrip benadert en hoe hij spreekt over het ervaren van God en heil.
In de hoofdstukken 3 t/m 6 van zijn boek biedt Paas drie casestudy’s aan, waarvan de strekking is dat de manier van geloven volgens het ‘piëtistisch heilsdrama’ tot systematisch falen leidt als het gaat om de omgang met de slavernij, de overdracht van geloof vandaag en de omgang met klimaat en schepping. Zo wordt begrijpelijk dat het christelijk geloof een slechte naam gekregen heeft en dat het vandaag niet meer lukt om het evangelie op deze manier geloofwaardig te delen. Een belangrijke lijn in zijn boek is dat deze piëtistische manier van geloven volop past in de context van de 17e- en 18e-eeuwse samenleving, maar in onze tijd volkomen vreemd is geworden. Bij het alternatief dat Paas in hoofdstuk 7 schetst om het evangelie van Gods ‘heil’ en ‘redding’ vandaag te verwoorden plaats ik vervolgens enkele kanttekeningen, waarna ik mijn waardering van het boek afsluit met een drietal samenvattende conclusies.
De eerste is dat Stefan Paas met zijn boek voor de christelijke kerk een belangrijk thema aansnijdt en in zijn afsluitend hoofdstuk een fascinerende en waardevolle weg wijst om in een geseculariseerde samenleving te spreken over het ‘heil’ en de ‘redding’, die God aan een verloren en dolende mensheid wil geven. Een visie die mijns inziens vruchtbaar is om verder uit te werken en te onderbouwen.
Een tweede conclusie is dat ik minder enthousiast ben over de manier, waarop Paas het boek opgezet en zijn betoog onderbouwd heeft. Het heeft een vreemd hybride en meanderend karakter, wat het ook bij tijden een ongemakkelijk boek maakt om te lezen. Hij presenteert het als een theologisch boek, waarbij hij in schrijfstijl rekening wil houden met de in het onderwerp geïnteresseerde lezer. Toch vond ik het lastig om de intenties van Paas in zijn betoog goed te peilen. Tot aan hoofdstuk 7 heb ik mij bij ieder hoofdstuk voortdurend afgevraagd, waar hij naar toe wilde, hoe hij de informatie die hij in elk hoofdstuk presenteerde waardeerde, en wat hij wel en wat hij niet van de vele visies waar hij naar verwijst uiteindelijk voor zijn rekening zou nemen.
Het hybride – ten derde – zit er volgens mij ook in dat hij feitelijk twee verschillende doelstellingen in zijn boek heeft willen combineren door op basis van de eerste doelstelling conclusies te trekken voor de tweede. Enerzijds biedt hij een persoonlijk getoonzette kritische reflectie op de piëtistische traditie waar hij vandaan komt, anderzijds wil hij een visie formuleren op ‘heil’ en ‘redding’ in deze tijd. Mijn conclusie is dat het eerste een te smalle basis was om het laatste te bereiken. Zo’n visie vergt mijn inziens in ieder geval ook een gedegen bijbels- en systematisch-theologische onderbouwing, door hem aangeduid als een methode ‘van bovenaf’ die niet zijn voorkeur heeft.
Overigens is Paas volgens mij uitstekend in staat om het manco dat volgens hem aan zo’n benadering ‘van bovenaf’ kleeft, te voorkomen. Op basis van wat hij in dit boek heeft laten zien, lijkt hij capabel genoeg om die ‘bijbels- en systematisch-theologische’ onderbouwing in zijn voorstel te verwerken zonder “zijn dialect en nestgeur te verdoezelen” (336). Ik hoop dat hij ons zo’n geïntegreerde visie op ‘heil’ en ‘redding’ in onze tijd in een volgend boek niet zal onthouden.
[1] Stefan Paas, Vrede op aarde. Over heil en redding in deze tijd, KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht, 2023.
[2] Zie ook de aankondiging die ik eerder in het Gereformeerd Kerkblad d.d. 27-10-2023 over het boek schreef: https://fpathuis.wordpress.com/2023/10/27/het-evangelie-van-gods-heil/.
[3] Soteriologie is de leer van het heil, als term afgeleid van de Griekse woorden sotèr (σωτήρ) dat ‘redder’ of ‘heiland’ betekent, en van soteria (σωτηρία) dat redding betekent.
[4] Hier te downloaden: https://edu.nl/ph8rr
Veldbeemd 