In de Heidelbergse Catechismus belijden we dat geloven niet alleen een zeker weten is, maar ook een vast vertrouwen in God. Maar wat als je moeite hebt met gevoel en vertrouwen, is je geloof dan wel echt? Dat is een vraag die mensen met autisme zichzelf kunnen stellen. Vaak zijn ze meer rationeel ingesteld dan de gemiddelde gelovige. Hanneke Schaap heeft samen met Gert van den Brink een informatief boek geschreven, waarin ze een handreiking bieden om het gesprek over autisme, geloof en kerk op gang te brengen.
[Recensie in Gereformeerd Kerkblad d.d. 17 februari 2023]
Hanneke Schaap heeft als godsdienstpsycholoog onderzoek gedaan naar de godsbeelden van mensen met autisme. Als follow up kreeg zij de vraag voorgelegd, of ‘mensen met autisme niet moeilijker kunnen geloven of moeilijker tot geloof kunnen komen dan mensen zonder deze stoornis.’ Om deze vraag te beantwoorden heeft zij met Gert van den Brink, die veel kennis heeft van de theologie van Maarten Luther, dit boek uitgebracht.
Ervaringsverhalen
Omdat de relatie tussen autisme en geloof het onderwerp van het boek is, gaan de auteurs niet uitgebreid in op wat autisme is en hoe je autisme kunt verklaren. Wel bieden zij in twee bijlagen een bondig overzicht van de kenmerken van autisme en enkele theorieën die autisme kunnen verklaren. Belangrijk is om te beseffen dat mensen met autisme niet allemaal hetzelfde zijn en er ook bij hen een variatie aan kenmerken is. In de vakliteratuur wordt daarom gesproken over ‘ASS’, wat staat voor ‘Autisme Spectrum Stoornissen’.
Als kennismaking start het boek met drie verschillende verhalen over de moeiten die mensen met autisme in de kerk en kerkdiensten ervaren. Geloven gaat namelijk niet alleen over de leer, maar ook over het leven en de beleving. Als je in het gewone leven al moeite hebt met voelen en met het duiden en onder woorden brengen van wat je ervaart, geldt dat voor het geloof des te meer. Geloven gaat over zaken die je niet kunt zien. God is niet zichtbaar en begrippen en kernwoorden als ‘vergeving van de zonden’ en ‘Jezus lijden en sterven zijn abstracte begrippen. Daarnaast is geloven niet ‘logisch’, hoe kun je daar dan vat op krijgen? Naast vragen over het geloven zelf ondervinden mensen met autisme ook moeite met het sociale aspect van geloven. Ze vinden het daarom lastig om in de kerk sociale contacten te onderhouden.
Geloven
Als begin van het antwoord op de centrale vraag benadrukken de auteurs dat in de Bijbel gevoelens niet zo belangrijk zijn als wij denken. Dat wij vertrouwen en liefde vanzelfsprekend koppelen aan het gevoel, zegt meer over de tijd waarin wij leven. In de Bijbel worden deze begrippen veel meer verbonden met het verstand, terwijl daarnaast het doen in het gehoorzamen van God en Hem in het verbond dienen ook veel belangrijker is dan het gevoel.
Als tweede staan de auteurs stil bij de vraag, hoe je zeker kunt zijn van je geloof. Daarvoor sluiten ze aan bij het denken van Maarten Luther, voor wie deze vraag een centraal thema in zijn theologie is. Bij Luther is geloven ‘voor waar houden wat God zegt,’ dat wil zeggen dat je je vasthoudt aan Gods belofte. Daarbij is niet bepalend of je dat ook zo voelt of ervaart.
Tenslotte voeren de auteurs onder verwijzing naar 1 Kor. 12, waarin Paulus de gemeente met een menselijk lichaam vergelijkt, een pleidooi om autisme in de kerk niet alleen als een beperking te zien, maar ook als een verrijking. Juist vanwege hun beperking kunnen mensen met autisme bijvoorbeeld sterke voorbeelden zijn van hoe je trouw, eerlijk en toegewijd je plek in de kerk kunt innemen.
Conclusie
Het boek is een belangrijke bemoediging van mensen met autisme dat zij zichzelf niet als minder moeten beschouwen dan andere gelovigen in de kerk, want geloven mag op meerdere manieren vorm en expressie krijgen. De auteurs reiken daarnaast waardevol bezinningsmateriaal aan om in de gemeente met deze variatie in geloven om te gaan.
N.a.v. Hanneke Schaap-Jonker & Gert van den Brink, Anders voelen, anders geloven. Over autisme en geloofservaring, Utrecht: KokBoekencentrum, 2022, 124 pagina’s, € 16,99, E-book: € 9,99.
Veldbeemd 